Ντενί Ντιντερό, Φιλόσοφος - Συγγραφέας (1713 – 1784).
΄΄…εξετάζω, πρώτα καλά, αν το θέμα μπορώ να το επεξεργαστώ καλύτερα εγώ παρά κάποιος άλλος και τότε μόνο το αναλαμβάνω. Αν έχω και την παραμικρή υποψία πως κάποιος άλλος θα επεξεργαζόταν το θέμα αυτό καλύτερα από μένα, τότε το στέλνω σε εκείνον, άσχετα αν εγώ προσωπικά ζημιωθώ, γιατί σημασία δεν έχει να γράψω εγώ κάτι, αλλά το κάτι αυτό να γραφεί σωστά…΄΄.
Γεννήθηκε στη Λάνγκρ. Γονείς του ο Ντιντιέ Ντιντερό, μαχαιροποιός και η Αγγελική, το γένος Βινιερόν. Φοίτησε διαδοχικά στο κολέγιο των Ιησουϊτών, το κολέγιο Λουλέ-Γκραν (κατά τη μία άποψη) ή στο κολέγιο ντ΄Αρκούρ, πήρε Δίπλωμα Τεχνών από το πανεπιστήμιο του Παρισιού, σπούδασε νομικά, ίσως και θεολογία. Στα σημαντικότερα έργα του συγκαταλέγονται οι ακόλουθες εκδόσεις:
“Αδιάκριτα κοσμήματα”, Άσπρο πουλί, Επιστολή για τους τυφλούς, Φιλοσοφικές Σκέψεις, Ο Περίπατος ενός σκεπτικιστή, Eπιστολή προς τους κωφάλαλους, Η Απολογία του αββά ντε Πράντ, Σκέψεις για την ερμηνεία της φύσεως, Nόθος γιός, Ο οικογενειάρχης, Η δραματική ποίηση, Η καλόγρια, O Ανεψιός του Ραμώ, Το όνειρο του ντ΄ Αλαμπέρ, Το παράδοξο για τον ηθοποιό, Γιάκωβος ο φαταλιστής, Ταξίδι στην Ολλανδία, Στοιχεία Φυσιολογίας, Η εκπαίδευση στη Ρωσία και το σχέδιο για ένα Ρώσικό Πανεπιστήμιο, Η ζωή και το έργο του Σενέκα, Η βασιλεία του Κλαύδιου και του Νέρωνα. Στις 31 Ιουλίου 1784 πεθαίνει και ενταφιάζεται την επομένη, στο περίβολο της εκκλησίας Σαιν-Ροκ.
Ο Ντενί Ντιντερό ήταν (και είναι) μια κορυφαία φυσιογνωμία, ένα αστέρι πρώτου μεγέθους στο στερέωμα του παγκόσμιου πνεύματος. Πρωτοστάτησε, δημιούργησε και με προσωπικές θυσίες ολοκλήρωσε την Εγκυκλοπαίδεια. Ένα κοσμοϊστορικό σύγγραμμα, με περιεχόμενο προοδευτικό, αληθινά επαναστατικό για την εποχή του. Συσπείρωσε γύρω από αυτό, όλα τα φωτισμένα και φιλελεύθερα πνεύματα της Γαλλίας και διαμόρφωσε έτσι τον Εγκυκλοπαιδισμό, το κίνημα εκείνο που αποτέλεσε την κορωνίδα στο ευρύτερο κίνημα του Διαφωτισμού, που ενώ γεννήθηκε στη Γαλλία, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο και οδήγησε τους λαούς στον αγώνα για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Έδωσε μεγάλη μάχη κατά της πρόληψης, της δεισιδαιμονίας και του σκοταδισμού. Καλλιέργησε τον ορθό λόγο και διέδωσε στις πλατιές μάζες τις νέες ιδέες. Άνθρωπος τολμηρός και πολυμαθείς, συστηματοποίησε και ταξινόμησε όλες τις γνώσεις της εποχής του.
Στην Ελλάδα οι Διαφωτιστές έδρασαν πριν από την Επανάσταση του 1821 και προετοίμασαν το Έθνος για την Παλιγγενεσία του. Οι κυριότεροι είναι ο Ν. Σοφιανός ο Ι. Καρτάνος, ο Φρ. Σκούφος, ο Σ. Βούλγαρης, ο Νικ. Θεοτόκης, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Α. Ψαλίδας, ο Βηλαράς, ο Αδ. Κοραής, ο Ρήγας Φεραίος.
Ο Ντενί Ντιντερό έγραψε στην Εγκυκλοπαίδεια πολλά και βαρυσήμαντα άρθρα. Ήταν συγγραφέας πληθωρικός και καθόλου ματαιόδοξος. Σ΄ αυτό άλλωστε, οφείλεται και το γεγονός ότι πολλά βιβλία του, δεν τα είχε εκδώσει όσο ζούσε, αλλά τα δημοσίευσαν οι θαυμαστές του πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Είχε ιδέες πρωτοποριακές και ριζοσπαστικές. Αμφισβήτησε τα πάντα σε όλους τους τομείς και διατύπωσε νέες απόψεις που έγιναν αποδεκτές από μεταγενέστερους ερευνητές και στοχαστές.
Οι υλιστικές θεωρίες του, υιοθετήθηκαν απ΄ τους μεγαλύτερους φιλόσοφους του περασμένου και του δικού μας αιώνα. Με ορισμένες σκέψεις του, άνοιξε το δρόμο στο Λαμαρκισμό και στο Δαρβινισμό. Με τα θεατρικά έργα του, εγκαινίασε το σύγχρονο θεατρικό είδος, το δράμα. Με τα Σαλόν του, δημιούργησε ένα νέο συγγραφικό λειτούργημα, την τεχνοκριτική και θεωρείται ο πρώτος τεχνοκρίτης των νεότερων χρόνων. Θεωρείται επίσης, μαζί με το Ρουσσώ, ο πρόδρομος του ρομαντισμού.
Σε ένα σπάνιο κείμενο, ο φιλόσοφος περιγράφει τον εαυτό του συγκρίνοντάς τον με τους συμπατριώτες του, αποτελεί και τη μοναδική αυτοπροσωπογραφία που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας:
΄΄ Έχω χαρακτήρα απλό, ζωηρό, λαϊκό και ευμετάβλητο. Σ΄ αυτό μοιάζω με τους συμπατριώτες μου, που είναι άστατοι όπως ο ανεμοδείκτης. Η αστάθειά τους αυτή (όπως και η δική μου) θα πρέπει να οφείλεται στο κλίμα του τόπου μας, που αλλάζει πολύ συχνά μέσα στο εικοσιτετράωρο και περνά από τη ζέστη στο κρύο, από τη νηνεμία στη θύελλα, από τη λιακάδα στη βροχή. Το κεφάλι των Λαγκρινών (και το δικό μου) στέκει πάνω στους ώμους τους όπως ο τενεκεδένιος κόκορας ψηλά στο καμπαναριό της εκκλησίας: γυρίζει με το παραμικρό φύσημα του ανέμου, δε δένει ποτέ στο ίδιο σημείο και αν ακόμη επανέλθει στο σημείο που άφησε, δε σταματά πολλή ώρα σ΄ αυτό. Οι συμπατριώτες μου (όπως και εγώ) μιλούν πολύ και είναι απίθανα βιαστικοί στις κινήσεις, στις επιθυμίες, στα σχέδια, στα καπρίτσια, στις ιδέες. Είμαι λοιπόν κι εγώ βλαστάρι του τόπου μου. Αλλά, καθώς έζησα πολύ καιρό στη πρωτεύουσα, και δούλεψα με πείσμα, κάπως διορθώθηκα. Είμαι τώρα σταθερός στις προτιμήσεις μου. Ότι μου άρεσε μια φορά, μου αρέσει πάντα, γιατί η εκλογή μου στηρίζεται σε συλλογισμούς: ξέρω γιατί μισώ ή γιατί αγαπώ. Είναι αλήθεια πως μερικές φορές παρασέρνομαι χωρίς να το θέλω και παραβλέπω τα ελαττώματα των άλλων. Πάντα όμως ενθουσιάζομαι με τα προτερήματά τους. Με συγκινεί περισσότερο η χάρη της αρετής παρά η ασχήμια της κακίας. Πισωπλατίζω με τρόμο μπροστά στους κακούς και τρέχω να συναντήσω τους καλούς. Αν σε κάποιο βιβλίο, σε κάποιο πίνακα ζωγραφικής, σε κάποιο ανθρώπινο χαρακτήρα, υπάρχει κάτι ωραίο, προσηλώνομαι αποκλειστικά και μόνο σε αυτό. Δε βλέπω παρά μόνο αυτό. Όλα τα υπόλοιπα τα ξεχνώ΄΄.
Ο Ντενί Ντιντερό έγραψε για όλα τα προβλήματα που απασχολούν τον άνθρωπο: για το πρόβλημα του Θεού, για τη γνώση, την ηθική, την αρετή, την ελευθερία, την παραγωγή, την πολιτική, τα καθεστώτα, τη διοίκηση, τα ψυχικά φαινόμενα, τα κοινωνικά φαινόμενα, την παιδαγωγική, την εκπαίδευση, την τέχνη. Καλλιέργησε όλα τα τότε γνωστά είδη του λόγου: μυθιστόρημα, τη μελέτη, το θέατρο, την επιστολογραφία, τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις, την τεχνοκριτική. Πίστευε ακλόνητα στον άνθρωπο, στην ανθρώπινη αξία, στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και στην ανθρώπινη ευημερία. Είχε σκέψη ανήσυχη, πληθωρικά γόνιμη, ανανεωτική και προδρομική. Είχε τάξει στόχους οικουμενικής σημασίας. Σήμερα ακόμα, το έργο του διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον: είναι πάντα ζωντανό.
“Αδιάκριτα κοσμήματα”, Άσπρο πουλί, Επιστολή για τους τυφλούς, Φιλοσοφικές Σκέψεις, Ο Περίπατος ενός σκεπτικιστή, Eπιστολή προς τους κωφάλαλους, Η Απολογία του αββά ντε Πράντ, Σκέψεις για την ερμηνεία της φύσεως, Nόθος γιός, Ο οικογενειάρχης, Η δραματική ποίηση, Η καλόγρια, O Ανεψιός του Ραμώ, Το όνειρο του ντ΄ Αλαμπέρ, Το παράδοξο για τον ηθοποιό, Γιάκωβος ο φαταλιστής, Ταξίδι στην Ολλανδία, Στοιχεία Φυσιολογίας, Η εκπαίδευση στη Ρωσία και το σχέδιο για ένα Ρώσικό Πανεπιστήμιο, Η ζωή και το έργο του Σενέκα, Η βασιλεία του Κλαύδιου και του Νέρωνα. Στις 31 Ιουλίου 1784 πεθαίνει και ενταφιάζεται την επομένη, στο περίβολο της εκκλησίας Σαιν-Ροκ.
Ο Ντενί Ντιντερό ήταν (και είναι) μια κορυφαία φυσιογνωμία, ένα αστέρι πρώτου μεγέθους στο στερέωμα του παγκόσμιου πνεύματος. Πρωτοστάτησε, δημιούργησε και με προσωπικές θυσίες ολοκλήρωσε την Εγκυκλοπαίδεια. Ένα κοσμοϊστορικό σύγγραμμα, με περιεχόμενο προοδευτικό, αληθινά επαναστατικό για την εποχή του. Συσπείρωσε γύρω από αυτό, όλα τα φωτισμένα και φιλελεύθερα πνεύματα της Γαλλίας και διαμόρφωσε έτσι τον Εγκυκλοπαιδισμό, το κίνημα εκείνο που αποτέλεσε την κορωνίδα στο ευρύτερο κίνημα του Διαφωτισμού, που ενώ γεννήθηκε στη Γαλλία, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο και οδήγησε τους λαούς στον αγώνα για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Έδωσε μεγάλη μάχη κατά της πρόληψης, της δεισιδαιμονίας και του σκοταδισμού. Καλλιέργησε τον ορθό λόγο και διέδωσε στις πλατιές μάζες τις νέες ιδέες. Άνθρωπος τολμηρός και πολυμαθείς, συστηματοποίησε και ταξινόμησε όλες τις γνώσεις της εποχής του.
Στην Ελλάδα οι Διαφωτιστές έδρασαν πριν από την Επανάσταση του 1821 και προετοίμασαν το Έθνος για την Παλιγγενεσία του. Οι κυριότεροι είναι ο Ν. Σοφιανός ο Ι. Καρτάνος, ο Φρ. Σκούφος, ο Σ. Βούλγαρης, ο Νικ. Θεοτόκης, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Α. Ψαλίδας, ο Βηλαράς, ο Αδ. Κοραής, ο Ρήγας Φεραίος.
Ο Ντενί Ντιντερό έγραψε στην Εγκυκλοπαίδεια πολλά και βαρυσήμαντα άρθρα. Ήταν συγγραφέας πληθωρικός και καθόλου ματαιόδοξος. Σ΄ αυτό άλλωστε, οφείλεται και το γεγονός ότι πολλά βιβλία του, δεν τα είχε εκδώσει όσο ζούσε, αλλά τα δημοσίευσαν οι θαυμαστές του πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Είχε ιδέες πρωτοποριακές και ριζοσπαστικές. Αμφισβήτησε τα πάντα σε όλους τους τομείς και διατύπωσε νέες απόψεις που έγιναν αποδεκτές από μεταγενέστερους ερευνητές και στοχαστές.
Οι υλιστικές θεωρίες του, υιοθετήθηκαν απ΄ τους μεγαλύτερους φιλόσοφους του περασμένου και του δικού μας αιώνα. Με ορισμένες σκέψεις του, άνοιξε το δρόμο στο Λαμαρκισμό και στο Δαρβινισμό. Με τα θεατρικά έργα του, εγκαινίασε το σύγχρονο θεατρικό είδος, το δράμα. Με τα Σαλόν του, δημιούργησε ένα νέο συγγραφικό λειτούργημα, την τεχνοκριτική και θεωρείται ο πρώτος τεχνοκρίτης των νεότερων χρόνων. Θεωρείται επίσης, μαζί με το Ρουσσώ, ο πρόδρομος του ρομαντισμού.
Σε ένα σπάνιο κείμενο, ο φιλόσοφος περιγράφει τον εαυτό του συγκρίνοντάς τον με τους συμπατριώτες του, αποτελεί και τη μοναδική αυτοπροσωπογραφία που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας:
΄΄ Έχω χαρακτήρα απλό, ζωηρό, λαϊκό και ευμετάβλητο. Σ΄ αυτό μοιάζω με τους συμπατριώτες μου, που είναι άστατοι όπως ο ανεμοδείκτης. Η αστάθειά τους αυτή (όπως και η δική μου) θα πρέπει να οφείλεται στο κλίμα του τόπου μας, που αλλάζει πολύ συχνά μέσα στο εικοσιτετράωρο και περνά από τη ζέστη στο κρύο, από τη νηνεμία στη θύελλα, από τη λιακάδα στη βροχή. Το κεφάλι των Λαγκρινών (και το δικό μου) στέκει πάνω στους ώμους τους όπως ο τενεκεδένιος κόκορας ψηλά στο καμπαναριό της εκκλησίας: γυρίζει με το παραμικρό φύσημα του ανέμου, δε δένει ποτέ στο ίδιο σημείο και αν ακόμη επανέλθει στο σημείο που άφησε, δε σταματά πολλή ώρα σ΄ αυτό. Οι συμπατριώτες μου (όπως και εγώ) μιλούν πολύ και είναι απίθανα βιαστικοί στις κινήσεις, στις επιθυμίες, στα σχέδια, στα καπρίτσια, στις ιδέες. Είμαι λοιπόν κι εγώ βλαστάρι του τόπου μου. Αλλά, καθώς έζησα πολύ καιρό στη πρωτεύουσα, και δούλεψα με πείσμα, κάπως διορθώθηκα. Είμαι τώρα σταθερός στις προτιμήσεις μου. Ότι μου άρεσε μια φορά, μου αρέσει πάντα, γιατί η εκλογή μου στηρίζεται σε συλλογισμούς: ξέρω γιατί μισώ ή γιατί αγαπώ. Είναι αλήθεια πως μερικές φορές παρασέρνομαι χωρίς να το θέλω και παραβλέπω τα ελαττώματα των άλλων. Πάντα όμως ενθουσιάζομαι με τα προτερήματά τους. Με συγκινεί περισσότερο η χάρη της αρετής παρά η ασχήμια της κακίας. Πισωπλατίζω με τρόμο μπροστά στους κακούς και τρέχω να συναντήσω τους καλούς. Αν σε κάποιο βιβλίο, σε κάποιο πίνακα ζωγραφικής, σε κάποιο ανθρώπινο χαρακτήρα, υπάρχει κάτι ωραίο, προσηλώνομαι αποκλειστικά και μόνο σε αυτό. Δε βλέπω παρά μόνο αυτό. Όλα τα υπόλοιπα τα ξεχνώ΄΄.
Ο Ντενί Ντιντερό έγραψε για όλα τα προβλήματα που απασχολούν τον άνθρωπο: για το πρόβλημα του Θεού, για τη γνώση, την ηθική, την αρετή, την ελευθερία, την παραγωγή, την πολιτική, τα καθεστώτα, τη διοίκηση, τα ψυχικά φαινόμενα, τα κοινωνικά φαινόμενα, την παιδαγωγική, την εκπαίδευση, την τέχνη. Καλλιέργησε όλα τα τότε γνωστά είδη του λόγου: μυθιστόρημα, τη μελέτη, το θέατρο, την επιστολογραφία, τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις, την τεχνοκριτική. Πίστευε ακλόνητα στον άνθρωπο, στην ανθρώπινη αξία, στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και στην ανθρώπινη ευημερία. Είχε σκέψη ανήσυχη, πληθωρικά γόνιμη, ανανεωτική και προδρομική. Είχε τάξει στόχους οικουμενικής σημασίας. Σήμερα ακόμα, το έργο του διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον: είναι πάντα ζωντανό.
Σχόλια