Citizen journalism: Μια «άβολη αλήθεια»

Γράφει ο Φίλιππος Βουκελάτος*

Η δημοσιογραφία των πολιτών, ως μορφή εναλλακτικού τρόπου ενημέρωσης, παρουσιάζει αναμφίβολα ριζικές διαφορές από τις θεσμοθετημένες πρακτικές των κυρίαρχων μέσων.

Συντελείται κυρίως από άτομα χωρίς επαγγελματική κατάρτιση στη δημοσιογραφία, τα οποία χρησιμοποιούν τα εργαλεία της σύγχρονης τεχνολογίας, για να δημιουργήσουν, ενισχύσουν ή να ελέγξουν τα συστημικά ΜΜΕ, είτε αυτοβούλως, είτε μέσα από ομάδες πολιτών, που επιθυμούν με αυτό το τρόπο να παρέμβουν στη δημόσια συζήτηση.

Θεωρητικοποιείται, ως η δημοκρατική απάντηση στα παραδοσιακά ΜΜΕ που κυριαρχούνται από τη λογική της οικονομικής συναλλαγής με την εκάστοτε πολιτική εξουσία, διευκρινίζοντας, πως ο όρος ''δημοσιογραφία'' και ο όρος ''ενημέρωση'', δύσκολα ταυτίζονται στις μέρες μας.

Στον τον αραβικό κόσμο για παράδειγμα, οι πολίτες δημοσιογράφοι, τείνουν να βρίσκονται στην πρωτοπορία των νέων κοινωνικών κινημάτων, που είναι προσανατολισμένα στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αξιών.

Οι επαγγελματίες του χώρου βέβαια, όσοι δηλαδή απολαμβάνουν «αναγνώριση», αμειβόμενη εργασία, έχουν συνδικαλιστική οργάνωση και ειδικά όσοι εμφανίζουν απροκάλυπτα συστημική συμπεριφορά, ασκούν σφοδρή κριτική στη δημοσιογραφία των πολιτών, παρουσιάζοντας τα άτομα αυτά ως αναξιόπιστα, προκατειλημμένα, ανεκπαίδευτα και άρα επικίνδυνα για τη ποιότητα του δημόσιου διαλόγου.

Το φαινόμενο όμως της ''citizen journalism'', όσο κι αν παρουσιάζεται στις μέρες μας ως μια ακόμα μόδα της εποχής, έλκει την καταγωγή του από την εποχή της αποικιοκρατίας!

Όταν έγινε αντιληπτό από τη μάζα, ότι η συμμετοχή στη διαδικασία συλλογής ειδήσεων, με σκοπό την ενημέρωση του γενικού πληθυσμού, συνδέεται άμεσα με την προοπτική αντιμετώπισης της κοινωνικής αδικίας, η δημοσιογραφία των πολιτών έγινε ο τρόπος για να ακουστεί η φωνή της πλειοψηφίας, απέναντι στη κυρίαρχη άποψη της εξουσίας.

Αυτό άλλωστε ήταν και το μονοπάτι, μέσα από το οποίο γεννήθηκαν τα πρώτα επαγγελματικά ΜΜΕ, η πλειονότητα των οποίων στις μέρες μας – δυστυχώς - τείνουν να εξελιχθούν σε συστημικά, δηλαδή σε οργανισμούς, που αντί να ελέγχουν, υπηρετούν μέσω της διαπλοκής, την εκάστοτε πολιτική εξουσία.

Ευκαιρίας δοθείσης, δε θα ήταν άστοχο να θυμίσει κανείς, σε όλους όσους εκπροσωπούν σήμερα τα παραδοσιακά συστημικά ΜΜΕ, πως ο όρος "Ελευθερία του Τύπου" - στο πυρήνα του - αναφέρεται κυριολεκτικά στην ελευθερία της δημοσίευσης με τη χρήση τυπογραφείου κι όχι αποκλειστικά στην ελευθερία οργανωμένων συμφερόντων, να ασχολούνται επιχειρηματικά με εκδοτικές δραστηριότητες, με βασικό στόχο το οικονομικό όφελος.

Αυτή η επισήμανση, τείνει να εξηγήσει αρκετά καλά και το φαινόμενο της εποχής μας - πως δηλαδή διάφορα συστημικά ΜΜΕ, διαθέτοντας ισχυρούς ιδίους οικονομικούς πόρους - καταφέρνουν τελικά να ασκούν υπερβολικά μεγάλη πολιτική επιρροή, παρόλο που το εκδοτικό τους περιεχόμενο είναι πάρα πολύ αδύναμο.

Η εμπλοκή των πολιτών στον τομέα της δημόσιας ενημέρωσης, παρουσίασε αλματώδη αύξηση κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, καθώς και στον 21ο αιώνα. Συνδέθηκε με τη δημιουργία του διαδικτύου, εισήγαγε νέους τρόπους επικοινωνίας, νέους τρόπους αφομοίωσης της πληροφορίας.

Βασίστηκε κυρίως στην έλλειψη αξιοπιστίας των παραδοσιακών ΜΜΕ και στις προσπάθειες κοινωνικού ελέγχου της μάζας από τη πολιτική εξουσία, μέσω της διαπλοκής.

Αναμφίβολα, όσο θα συνεχίσει να αυξάνεται η κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στα παραδοσιακά ΜΜΕ, τόσο θα συνεχίσει να αυξάνεται και η προσπάθεια των πολιτών, για αντικειμενική και ολόπλευρη ενημέρωση.