”Παραμύθι, μύθοι – μύθι, το κουκί και το ρεβίθι…”

''Όποιος πετάει ένα αυγό πετάει ένα βόδι''

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του ΟΗΕ για τη Διατροφή και τη Γεωργία, το 1/3 των τροφίμων που παράγονται σε όλο τον κόσμο για κατανάλωση από τον άνθρωπο χάνεται ή σπαταλείται, ύψος περίπου 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι ετησίως.

Στον αναπτυσσόμενο κόσμο, πάνω από 40% των ζημιών τροφίμων εμφανίζονται μετά τη συγκομιδή – κατά την αποθήκευσή ή τη μεταφορά και κατά τη διάρκεια της μεταποίησης και της συσκευασίας. Στις βιομηχανικές χώρες, πάνω από το 40% των ζημιών είναι αποτέλεσμα απορρίψεων από τους εμπόρους και τους καταναλωτές ως μη επιθυμητών αλλά συχνά τέλεια βρώσιμων τροφίμων. 

Σε μια εποχή που η γη, το νερό, και οι πόροι ενέργειας που χρειάζονται για να τραφεί ο παγκόσμιος πληθυσμός των 6,9 δις. είναι όλο και πιο περιορισμένοι, και όταν κατ’ ελάχιστον 1 δις. άνθρωποι πάσχουν από χρόνια πείνα, οι απώλειες τροφίμων σημαίνει σπατάλη αυτών των πόρων και αδυναμία του συστήματος διατροφής να ανταποκριθεί στις ανάγκες των φτωχών.

Γιατί όμως χρειάζεται η μείωση της σπατάλης των τροφίμων;  Η απόρριψη ”καλού φαγητού” είναι ένα φοβερό απόβλητο καθώς υπάρχουν σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Δεν είναι μόνο σπατάλη πόρων αλλά σκεφτείτε το σύνολο της ενέργειας, του νερού και των συσκευασιών που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, μεταφορά και αποθήκευση των τροφίμων. Όλα αυτά μετατρέπονται σε απόβλητα όταν τα πετάμε.

Τελευταίες έρευνες έχουν δείξει πως αν σταματήσει η σπατάλη των τροφίμων που θα μπορούσαν να έχουν καταναλωθεί, η επίπτωση στις εκπομπές αέριων ρύπων είναι αντίστοιχη με τη μείωση κατά 20% στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που παράγουν τα αυτοκίνητα που κινούνται στις διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. 

Ταυτόχρονα, αν το ζήτημα της σπατάλης συνδυαστεί με θέματα ασφάλειας και τιμολόγησης, τότε μεσοπρόθεσμα είναι πολύ πιθανό να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα εκρηκτικό πρόβλημα με απρόβλεπτες διαστάσεις.

Σήμερα, μέσα σε ένα περιβάλλον σκληρής λιτότητας, ολοένα και αυξάνονται οι προβληματισμοί για τις τιμές βασικών προϊόντων. Τα τελευταία χρόνια βρίθουν από παραδείγματα εκδήλωσης ακραίων τιμών στα τρόφιμα. Η αστάθεια αυτή έρχεται σαν απόρροια της αστάθειας που επικρατεί στον τοπικό και διεθνή αγροτικό κόσμο. Κι αυτό αποδεικνύει πως η παγκόσμια αλυσίδα τροφίμων, και το σύστημα που την «κινεί», είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις διακυμάνσεις των τιμών και στις κερδοσκοπικές τάσεις των διεθνών αγορών.

Ειδικά για την περίπτωση της Ελληνικής αγοράς, όπου η εξάρτηση από τις αγορές του εξωτερικού είναι σημαντική, δεδομένου ότι εισάγουμε μεγάλο αριθμό βασικών ειδών διατροφής, οι προβλέψεις των διαφόρων οργανισμών στο επισιτιστικό θέμα διαβλέπουν πως είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε σημαντικές ελλείψεις στα απαιτούμενα τρόφιμα για την κάλυψη των βασικών μας αναγκών.

Οι επιπτώσεις της αστάθειας των τιμών τροφίμων μπορούν να σκιαγραφηθούν τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε ατομικό – παραγωγός και καταναλωτής – επίπεδο. Οι υψηλές και ευμετάβλητες τιμές όχι μόνο αυξάνουν, αλλά και εξαπλώνουν τη φτώχεια και την αστάθεια. Στις φτωχότερες χώρες οι επιπτώσεις της αστάθειας των τιμών είναι πιο «αισθητές». Οι φτωχοί καταναλωτές έχουν περιορισμένη πρόσβαση στα τρόφιμα, και οι φτωχοί παραγωγοί αντιμετωπίζουν την αβεβαιότητα και τον κίνδυνο, αυξάνοντας έτσι την απροθυμία τους για επενδύσεις που θα αυξήσουν την παραγωγή και θα μειώσουν τη ευπάθεια των προϊόντων.

Και όπως ακριβώς διαφορετικά βιώνει ένας φτωχός καταναλωτής την αστάθεια των τιμών από ένα πιο εύπορο, το ίδιο συμβαίνει και με τις χώρες. Έτσι, υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια στις επιπτώσεις που φέρνει η αστάθεια των τιμών στις ανά τον κόσμο χώρες, αλλά και στις χώρες της Μεσογείου. Και το γεγονός αυτό μπορεί να επιφέρει σημαντικά και «βαθιά» προβλήματα, τα οποία μπορούν να επεκταθούν στο θέμα της ασφάλειας των τροφίμων. Συνεπώς το ζήτημα της σπατάλης των τροφίμων έχει μεγάλη σημασία τόσο για την Ελλάδα όσο και για την ίδια την Ευρώπη.

Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη σπατάλη τροφίμων δείχνει πως το 50% των τροφίμων (υγιεινά τρόφιμα και τρόφιμα που δεν έχουν λήξει) χάνεται κάθε χρόνο στην Ευρώπη από νοικοκυριά, σούπερ μάρκετ και εστιατόρια την ίδια στιγμή που 79 εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και 16 εκατομμύρια εξαρτώνται άμεσα από την επισιτιστική βοήθεια που προσφέρουν φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Συγκεκριμένα, η τρέχουσα σπατάλη στην ΕΕ φθάνει τα 89 εκατομμύρια τόνους ετησίως, ενώ οι προβλέψεις για το 2020 μιλάνε για σπατάλη που θα φθάνει τους 126 εκατ. τόνους. Αναλυτικότερα στο πλαίσιο της ΕΕ η σπατάλη κατανέμεται ως εξής: α) Νοικοκυριά: 42%, β) Παραγωγοί: 39%, γ) Έμποροι λιανικής πώλησης: 5%, δ) Τομέας εστίασης: 14%.

Δεδομένου ότι κανείς δεν έδωσε τη δέουσα προσοχή μέχρι τώρα, η χάραξη μίας αξιόπιστης ευρωπαϊκής στρατηγικής που θα βοηθήσει τα 27 κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το φαινόμενο, κρίνεται αναγκαία.

Σε εθνικό επίπεδο, κυρίως λόγω της οικονομικής συγκυρίας, η στρατηγική για την αντιμετώπιση της σπατάλης των τροφίμων πρέπει να συμβαδίζει με την στρατηγική για την ανάπτυξη του αγρο-διατροφικού τομέα, με κύριους άξονες τους εξής:

1) Την ταυτότητα, δηλαδή επώνυμο και αναγνωρίσιμο προϊόν.

2) Την ποιότητα, δηλαδή πιστοποίηση και υψηλή προστιθέμενη αξία,

3) Την αειφορία, δηλαδή πράσινη ανάπτυξη και βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων,

4) Την εκπαίδευση, δηλαδή την εισαγωγή προγραμμάτων διατροφικής εκπαίδευσης στο εκπαιδευτικό σύστημα για την αποφυγή της υπερβολικής σπατάλης,

5) Την κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή την τροποποίηση των κανόνων που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις για υπηρεσίες εστίασης και φιλοξενίας, ώστε να δίδεται προτεραιότητα στις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τοπικά προϊόντα και διασφαλίζουν τη δωρεάν αναδιανομή των αδιάθετων προϊόντων σε ομάδες άπορων πολιτών ή σε τράπεζες τροφίμων.

Στη χώρα μας δηλαδή, η λύση μοιάζει να βρίσκεται στο κουκί και στο ρεβίθι. Τα παραδοσιακά κτηνοτροφικά φυτά, όπως το κουκί, το ρεβίθι, το λούπινο, το μπιζέλι, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και μπορούν κάλλιστα να αντικαταστήσουν την εισαγόμενη σόγια που χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή στις ζωοτροφές. Η χρήση τους στην κτηνοτροφία θα δώσει ανάπτυξη και δουλειές στην περιφέρεια και την ύπαιθρο, θα στηρίξει την τοπική αγροτική παραγωγή και θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών ζωικών προϊόντων.

Οι εταιρείες παραγωγής ζωικών προϊόντων οφείλουν να κινητοποιηθούν άμεσα και να επενδύσουν σε ελληνικές ζωοτροφές, γιατί με καλλιέργεια και παραγωγή ντόπιων ποικιλιών που απαιτούν λιγότερο νερό, φυτοφάρμακα και λιπάσματα, θα εξασφαλιστεί πραγματικά η παραγωγή 100% ελληνικών ζωικών προϊόντων, χωρίς μεταλλαγμένα συστατικά, με ταυτότητα, ποιότητα και υψηλή προστιθέμενη αξία.

Συνάμα, η χρήση των φυσικών πόρων και ειδικά του νερού, μπορεί να επηρεάσει άμεσα την αγρο-επιχειρηματικότητα. Η ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών συστημάτων άρδευσης, συμπεριλαμβανομένης για παράδειγμα της χρήσης ηλεκτρονικών συστημάτων διαχείρισης του νερού και της λίπανσης, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικές ευκαιρίες για επενδύσεις υποδομής, με βασικό στόχο την αύξηση της γης για γεωργική χρήση.

Σε ατομικό επίπεδο, εάν θέλουμε να μειώσουμε τη σπατάλη των τροφίμων, να εξοικονομήσουμε χρήματα και να προστατέψουμε το περιβάλλον, τότε πρέπει να είμαστε σε θέση να εφαρμόσουμε μερικούς απλούς κανόνες οικιακής οικονομίας: 

1) Προγραμματίστε τα ψώνια σας. Ελέγξτε τα τρόφιμα που έχετε στο ψυγείο και στα ντουλάπια, και στη συνέχεια φτιάξτε έναν κατάλογο μόνο με τα τρόφιμα που σας λείπουν. Όταν θα πάτε για ψώνια, πάρτε τον κατάλογο μαζί σας και τηρήστε τον αυστηρά. Μην επηρεάζεστε από διάφορες προσφορές και μην πηγαίνετε για ψώνια όταν είστε πεινασμένοι, γιατί θα αγοράσετε περισσότερα από όσα χρειάζεστε. Προτιμήστε χύμα αντί για προ-συσκευασμένα φρούτα και λαχανικά, ώστε να αγοράζετε ακριβώς την ποσότητα που θέλετε. Μην ξεχνάτε τον προϋπολογισμό σας. Σπατάλη τροφίμων σημαίνει σπατάλη χρημάτων.

2) Προσέχετε τις οδηγίες που υπάρχουν στη συσκευασία. Ελέγξτε τις ημερομηνίες λήξης. Αν δεν έχετε σκοπό να καταναλώσετε ένα προϊόν του οποίου η ημερομηνία λήξης πλησιάζει, ψάξτε για ένα άλλο με πιο μακρινή ημερομηνία λήξης ή απλά αγοράστε το την ημερομηνία που σκοπεύετε να το καταναλώσετε. Προσοχή στις ενδείξεις. “Κατανάλωση μέχρι” σημαίνει ότι το προϊόν μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια μέχρι την αναφερόμενη ημερομηνία. “Κατά προτίμηση μέχρι” δείχνει την ημερομηνία μέχρι την οποία το προϊόν διατηρεί όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, πράγμα που σημαίνει ότι το προϊόν μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια ακόμα και μετά την αναγραφόμενη ημερομηνία.

3) Διατηρείτε το ψυγείο σας σε καλή κατάσταση. Ελέγξτε τη στεγανότητα και τη θερμοκρασία του ψυγείου. Τα τρόφιμα χρειάζονται θερμοκρασία 1-5 βαθμών Κελσίου για να διατηρούνται όσο το δυνατόν πιο φρέσκα και για μεγαλύτερο διάστημα.

4) Αλλάζετε τη θέση των τροφίμων. Όταν ψωνίζετε νέα τρόφιμα, φροντίστε να τοποθετείτε στο μπροστινό μέρος τα παλιότερα που υπάρχουν στα ντουλάπια και στο ψυγείο σας. Βάζετε τα νέα τρόφιμα στο πίσω μέρος, ώστε να μην κινδυνεύετε να βρείτε αργότερα στα ράφια σας μουχλιασμένες τροφές.

5) Σερβίρετε μικρές ποσότητες τροφίμων. Ο καθένας μπορεί να ξαναγεμίσει το πιάτο του όταν το τελειώσει. Χρησιμοποιείτε τα υπολείμματα των τροφών. Αντί να πετάτε τα υπολείμματα των τροφών στον σκουπιδοτενεκέ, χρησιμοποιήστε τα για το γεύμα ή το δείπνο της επόμενης μέρας ή καταψύξτε τα για μελλοντική χρήση. Τα φρούτα που αρχίζουν να χαλάνε μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε γλυκά ή τάρτες φρούτων, και τα λαχανικά για να φτιάξετε σούπες. Αν τρώτε μικρή ποσότητα ψωμιού, καταψύξτε το και, όταν το χρειαστείτε, βγάλτε μερικές φέτες λίγες ώρες πριν το καταναλώσετε. Αντίστοιχα, μπορείτε να καταψύξετε μαγειρευμένες τροφές ώστε να έχετε έτοιμα γεύματα τα βράδια που δεν έχετε διάθεση να μαγειρέψετε.

6) Κάντε τις τροφές σας λίπασμα. Είναι αναπόφευκτο να υπάρχουν κάποια υπολείμματα τροφών, όπως φλούδες από φρούτα και λαχανικά, τα οποία μπορούμε να βάζουμε σε ειδικούς κάδους λιπασματοποίησης. Σε λίγους μήνες θα έχετε ένα άριστο λίπασμα για τα φυτά σας. Για τα υπολείμματα μαγειρευμένων τροφών, η καλύτερη λύση είναι ο κομποστοποιητής κουζίνας. Δεν έχετε παρά να τον γεμίσετε με υπολείμματα τροφών, να προσθέσετε μια στρώση ειδικών μικροβίων και να τα αφήσετε να υποστούν ζύμωση. Το προϊόν που θα προκύψει μπορεί να χρησιμοποιηθεί για φυτά εσωτερικού χώρου και για τον κήπο σας.

 

Έως και τα μισά τρόφιμα που παράγουμε δεν καταναλώνονται ποτέ. Η ασφάλεια της υδροδότησης είναι ζωτικής σημασίας παράγοντας για την ασφάλεια των τροφίμων. Σχεδόν το ένα τέταρτο του νερού που χρησιμοποιείται παγκοσμίως, καταναλώνεται για να παράγονται πάνω από ένα δισεκατομμύριο τόνοι τροφίμων που κανένας δεν τρώει. Τα ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων χάνεται. Αυτό οφείλεται τόσο στις κακές συνθήκες αποθήκευσης στις αναπτυσσόμενες χώρες, όσο και στο γεγονός ότι τα τρόφιμα πετιούνται στα σκουπίδια στις αναπτυγμένες. Κι όλα αυτά, εν μέσω οικονομικής κρίσης, διαρκούς λιτότητας και πιθανόν μιας νέας παγκόσμιας ύφεσης.