Η ψυχολογία στο αδυνάτισμα

Τί κάνει έναν άνθρωπο παχύσαρκο; Η διατροφή του; Το περιβάλλον γύρω από το οποίο ζει; Η έλλειψη σωματικής άσκησης; O τρόπος ζωής του; Οι αντιλήψεις του για τα σύγχρονα διατροφικά θέματα; Ή μήπως ένας συνδυασμός όλων αυτών;

Σήμερα γνωρίζουμε πως το συναίσθημα παίζει σημαντικό ρόλο  στη διαδικασία κατανάλωσης της τροφής. Οι άνθρωποι δεν είναι μηχανές που απλώς χρειαζόμαστε καύσιμα. Η κρίσιμη διαχωριστική γραμμή βρίσκεται όταν το συναίσθημα αρχίζει και μας παρασύρει πέρα από τη γευστική απόλαυση, με αποτέλεσμα να τρώμε αναστατωμένοι ή μηχανικά. Όταν δηλαδή το συναίσθημα μας αποστασιοποιεί από την κατανάλωση.  

Ως συναισθηματική διατροφή συνήθως ορίζεται αυτή που δε βασίζεται στις λειτουργίες της πείνας και του κορεσμού, αλλά στην ικανοποίηση βαθύτερων συναισθηματικών αναγκών άσχετων με τη διατροφή. Όταν έχουμε αυτή τη περίπτωση, το άτομο υποκινούμενο από διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις, καταναλώνει τρόφιμα ακατάπαυστα, χωρίς να συναισθάνεται τα χαρακτηριστικά της τροφής.  

Παραδείγματα τέτοιας ασυναίσθητης συμπεριφοράς συχνά συναντούμε σε άτομα που αγχώνονται πολύ και εύκολα. Έρευνες δείχνουν πως τα επίπεδα του στρες επηρεάζουν τόσο την ανθρώπινη, όσο και τη διατροφική συμπεριφορά μας. Αν αυτό βέβαια ίσχυε απόλυτα, τότε αντί για αγχολυτικά, οι ψυχίατροι θα συνταγογραφούσαν σοκολατάκια ή στη καλύτερη περίπτωση ένα ποτήρι κόκκινο κρασί. 

Ναι, υπάρχουν τροφές που περιέχουν κάποια συστατικά που βοηθούν να ρυθμιστούν κάποιες ορμόνες του άγχους. Και μια ισορροπημένη διατροφή μας βοηθά να έχουμε λίγο πιο σταθερή διάθεση και να αντέξουμε λίγο περισσότερο τις επιπτώσεις του άγχους. Η «αγχολυτική» δράση της τροφής έχει όμως μόνο επικουρικό ρόλο. Για την καταπολέμηση του άγχους πρέπει να κοιτάξουμε τι νιώθουμε: τι δηλαδή περιέχει το μυαλό μας παρά το πιάτο μας.  

Το μυαλό μας συχνά ψάχνει για μονοδιάστατους μηχανισμούς κατανόησης της πραγματικότητας. Φυσικά αυτό είναι θεμιτό για τον περισσότερο κόσμο που αρέσκεται να ζει με ψευδαισθήσεις. Μαγική λύση όμως σε ζητήματα που  εξαρτώνται από την ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως η διατροφή, δεν υπάρχει. Πολύ συχνά τα πράγματα δεν είναι μόνο άσπρα ή μαύρα. Όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε διατροφικές συμπεριφορές και τα αποτελέσματα τους, πρέπει να έχουμε στο νου ότι πολλοί παράγοντες περιπλέκονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε απροσδόκητες κατευθύνσεις. Αυτό σημαίνει ότι το μείγμα πολλών στοιχείων μαζί δίνει κάτι τελείως διαφορετικό απ’ ότι κανείς θα περίμενε, σε σχέση με τη δράση του κάθε στοιχείου ξεχωριστά.  

Είναι γεγονός πως η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι μια πολύπλοκη κατάσταση. Το περιβάλλον που μεγαλώνουμε, η κοινωνικό-οικονομική κατάσταση της οικογένειας, η γενικότερη συμπεριφορά των γονέων μας προς εμάς και προς τους άλλους, είναι μόνο μερικές από τις παραμέτρους που μπορεί να είναι καθοριστικές για τη συμπεριφορά μας και βέβαια να έχουν πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα από τη διατροφή. Ωστόσο,  εφαρμογές των σύγχρονων επιστημονικών ευρημάτων δείχνουν, πως όταν το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο είναι σταθερό, κάποιες μικρές και φτηνές διατροφικές παρεμβάσεις μπορούν να αλλάξουν ριζικά την συμπεριφορά των ανθρώπων.